Elizabeth Holmes, de Amerikaanse oprichter van biotechbedrijf Theranos, is vrijdag door de rechtbank in San Jose (Californië) veroordeeld tot 11 jaar gevangenisstraf en drie jaar voorwaardelijk wegens oplichting van investeerders. De straf markeert het einde van een van de meest geruchtmakende fraudezaken uit de recente Amerikaanse geschiedenis.
De 38-jarige Holmes haalde tussen 2013 en 2015 een groep prominente investeerders over om ruim 700 miljoen dollar te steken in Theranos. Holmes claimde een apparaat (‘Edison’) te hebben ontwikkeld dat tientallen gezondheidstesten kon uitvoeren bij patiënten met behulp van slechts enkele druppels bloed uit een vingertop. De rechter achtte bewezen dat door Holmes’ toedoen investeerders zeker 121 miljoen dollar aan schade hadden geleden.
Het apparaat van Theranos – een kastje ter grootte van een koffiezetapparaat – werkte in werkelijkheid niet. Holmes en haar bedrijfspartner Ramesh Balwani – in juli eveneens veroordeeld voor fraude – vervalsten testresultaten om investeerders te laten geloven dat met Theranos een nieuwe medische revolutie op komst was. Werknemers en journalisten die probeerden de leugens in de openbaarheid te brengen, werden door Holmes en Balwani geïntimideerd. Ook loog het duo over contracten die ze zogenaamd met klanten hadden gesloten.
Elizabeth Holmes richtte Theranos op in 2003, als 19-jarige student aan Stanford University in San Francisco. Ze belandde als ‘de nieuwe Steve Jobs’ op de covers van zakentijdschriften Fortune en Forbes. Ook wist ze een reeks beroemdheden, zoals de Amerikaanse oud-minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger en mediamagnaat Rupert Murdoch, te overtuigen om geld in haar bedrijf te investeren. Op het hoogtepunt was Theranos 9 miljard dollar waard en werd Holmes door Forbes gekroond tot ‘s werelds jongste selfmade miljardair. Nadat The Wall Street Journal de misstanden binnen het bedrijf in 2015 aan het licht had gebracht, ging Theranos in 2017 failliet.
Holmes had met haar leugens vooral gehoopt tijd te kopen om haar apparaat alsnog werkend te krijgen, zo bleek tijdens het proces. Volgens de openbaar aanklager was Holmes als jonge ondernemer „verblind geraakt door ambitie”. In de rechtbank zei Holmes vrijdag haar fouten „te betreuren met elke cel in mijn lichaam”. Het is nog onduidelijk of Holmes in beroep gaat tegen de straf.
Fake it till you make it
De veroordeling van Holmes is een directe waarschuwing voor Silicon Valley en de fake it till you make it-cultuur bij beginnende techbedrijven. Daarbij presenteren jonge ondernemers op zoek naar groeigeld hun bedrijf met een forse dosis bluf als de nieuwe Google of Facebook. De scheidslijn tussen de waarheid mooi voorspiegelen en investeerders bewust voorliegen is dun, zo blijkt.
Elizabeth Holmes is door haar rechtszaak het symbool geworden van de start-upgekte, waarbij de afgelopen jaren soms miljarden dollars vloeiden naar charismatische oprichters met bedrijven die nog nauwelijks iets hadden laten zien. Die periode is voorbij. Nu de rentes stijgen en de beurskoersen dalen, wordt er veel kritischer door investeerders naar de verdienmodellen van start-ups gekeken. Geld verbranden om maar te kunnen groeien, heeft plaatsgemaakt voor kostenbesparing en toewerken naar winstgevendheid.
Wat is nu de impact geweest van de zaak-Theranos? Volgens Oliver Brinkhorst, die met zijn organisatie DutchTechSF start-ups in San Francisco adviseert, laat de zaak niet zo zeer het falen van Silicon Valley zien. „Al is dit wel slechte reclame voor de regio”, zegt hij. „We zien liever aandacht voor de geniale uitvindingen die hier worden gedaan.”
Brinkhorst wijst op het geblunder van de individuen die Holmes veel geld toevertrouwden op basis van alleen haar verhaal. Bij Theranos lieten onder meer oud-politici als Betsy DeVos (voormalig Amerikaans minister van Onderwijs – ze verloor 100 miljoen dollar aan Theranos) en James Mattis (voormalig minister van Defensie) zich in met Theranos, zonder daarvoor goed boekenonderzoek te doen. „Als Elizabeth was gecontroleerd door biotechfondsen uit Silicon Valley had ze het niet overleefd”, zegt Brinkhorst.
Ook Elizabeth Holmes zelf wees in haar verdediging steeds op de verantwoordelijkheid van investeerders, die haar volgens Holmes hadden moeten behoeden voor haar fouten. Uit de rechtszaak bleek dat investeerders zo sterk hoopten dat Holmes een vrouwelijk rolmodel kon worden in een mannelijke techwereld, dat kritische geluiden werden genegeerd.
Lees ook‘De val van een start-up superster’Elizabeth Holmes-syndroom
Elizabeth Holmes heeft als voormalig vrouwelijk rolmodel uitgerekend de vrouwen in de techwereld aanzienlijke schade toegebracht. „De zaak-Holmes heeft investeerders beïnvloed en zeker niet ten goede”, zegt Eva de Mol van het Nederlandse investeringsfonds CapitalT, dat ook in start-ups in Silicon Valley investeert. „Er wordt zelfs gesproken over het Elizabeth Holmes-syndroom bij het beoordelen van vrouwelijke ondernemers.”
Tegenover The New York Times vertelde een groep vrouwelijke Amerikaanse ondernemers met start-ups in medische technologie vorig jaar veel last te hebben van „de schaduw van Elizabeth Holmes”. Dat ging van ongepaste grappen tot vragen van investeerders hoe hun bedrijf zich onderscheidde van dat van Holmes – vragen die mannelijke ondernemers niet kregen. Twee van hen stelden in het artikel zelfs overwogen hun haarkleur (blond) te veranderen, om zich meer van Holmes te kunnen onderscheiden.
Tegelijkertijd is duidelijk dat in de nasleep van de zaak-Holmes ook andere ondernemers niet meer weg lijken te komen met dergelijke praktijken. Sam Bankman-Fried, de oprichter van de onlangs failliet verklaarde cryptomarktplaats FTX, dat binnen een paar dagen 32 miljard boekwaarde zag verdampen, wordt momenteel onderzocht door Justitie vanwege mogelijke wetsovertredingen.
En vorige maand werd Trevor Milton – oprichter van de waterstoftruckbouwer Nikola – veroordeeld wegens het oplichten van investeerders. Milton had daarbij onder meer een filmpje gebruikt van een prototype van zijn vrachtwagen, die op een stevig tempo door de woestijn reed op een tweebaansweg. Achteraf bleek dat tijdens de video de vrachtauto van een heuvel naar beneden rolde.
Een versie vandit artikelverscheen ook inde krantvan 21 november 2022.
